|
5. jul – 4. avgust
Činiti stvari vidljivim: cinema-graphia i crtež kao oprostorenje u radu Nemanje Nikolić
Kada je pisao studiju Glas i fenomen, Derida je, kritikom Huserlove koncepcije porekla i (fa)logo-fono-centrizma, ponudio jednu novu optiku za promišljanje ontološkog statusa umetnosti i estetike. Takva se umetnost i/ili estetika, suprotno ontološkom ne-razlučnom tuprisustvu, pojavljuje u polju razlike, na nestabilnoj granici između viđenog (eidos) i pisanja koje ga artikuliše i omogućava. Ovakav pristup koincidira sa zaokretom u filozofskoj tradiciji od filozofije svesti ka filozofiji jezika. Umetnost i umetničko delo se uvek pojavljuje ili „događa“ usred jezika ili postojećih tekstova kulture, znanja, premda, ta struktura prema Deridi nikada nije zatvorena. Štaviše, teško je u njegovom „projektu“ dekonstrukcije uopšte govoriti o strukturi. Koherentnost ove jezičke strukture, kao skupa konvencija i pravila kojima umetničko delo biva određeno, implicira razmenu smisla ili proces (vizuelne) komunikacije unutar zatvorenog sistema. Takva koncepcija (vizuelne) komunikacije ili razmene, je prema Deridi, neodrživa, jer da bi došlo do komunikacije i efekta smisla, „reči moraju da putuju“. Jezik nije statičan sistem, već implicira kretanje, odnosno, prostorno-vremensku dimenziju, ili rečju Deride, pisanje kao oprostorenje (espacement). Pisanje, jezik, pa samim tim i umetničko delo uvek zahteva oprostorenje koje se odvija u trenutku njegovog odvajanja od aktera /„subjekta-autora“.
Nije slučajno govoriti o pisanju ili umetničkom stvaralačkom činu kao oprostorenju, ako se setimo da postoji vrlo koncizna podela umetnosti na „prostorne“ ili plastične (arhitektura, slikarstvo, skulptura, fotografija itd.) i „vremenske“ (muzika i ples), ili pak, „prostorno-vremenske“ (video, instalacija, performans itd.). Inaguracija prostora omogućava kreaciju staništa – ili mesta boravka smisla: „Kada se jednom oprostorenje pokrene, kao neophodnost i uslov jezičkog izraza, ili procesa proizvodnje smisla uopšte, filozof jezika, tako, postaje filozof prostornih artikulacija.“1
Video rad Distant Nemanje Nikolić kao svojevrsna kino-grafija (cinema-graphia) demonstrira upravo ove artikulacije i mehanizme. Kretanje između klasičnog postupka animacije i tradicionlanog crtanja, oslobođeno konvencionalnog filmskog scenarija, ocrtava osnovnu koncepciju Nikolićevog rada: automatizam nesvesnog „sadržaja“ – intimne, lične slike sećanja, pamćenja ili pak svestan čin citiranja ili dekonstrukcije filmskih situacija, detalja, kadrova iz Ajzenštajnovih i Hičkokovih remek-dela putem crteža, koje u intertekstualnoj vezi internalizuju potpuno „nov“ „zaplet“. Takav pristup, poznat još po praksama nadrealizma, razbija uobičajni modus komunikacije, klišee, ono što podleže iteraciji (trag tragova) pa čak i u, paradoksalno, remek-delima filmske i likovne avangardne umetnosti.
Nikolićev „video diptih“ pokušava da pokaže da postoji nešto u vidu provizuelne, nesvesne, haptičke dimenzije percepcije koja se kao takva nikada ne pojavljuje u optičkom sistemu. Ona je traumatična materijalnost (neko „ništa“), „čista“ razlika, hijatus, liminalni prostor, koju pisanje maskira ili omogućava u njenom „otkrivanju“. Crtež se iz statične renesansne perspektive i okvira koji zadržava pogled unutar logičkog i samodovoljnog prostora transponuje u filmsko ili video kretanje, vreme i tako omogućava, ali i destabilizuje, viđenje u perceptivnom polju. Ovaj hibridni rad pokazuje da insistiranje na tradicionalnom, metafizičkom, kanonskom prioritetu slike nad onim što je omogućava (optičko nesvesno, pisanje, grafija) otkriva vlastitu nemogućnost. Drugim rečima, element koji decentrira taj prioritet, ono što „mislimo“ da vidimo i što zadržava pogled, jeste pisanje, oprostorenje razlike, podele, razlaganja, raslojavanja ili diseminacije stabilnog filmskog prikaza. Zato možemo reći da je Nikolićev „video diptih“ područje koje pripada kino-grafiji. Ali zašto kino-grafiji, a ne kinematografiji?
Neologizmom kino-grafija2 naglašava se tekstualno kretanje filmskog pisanja, suprotno konvencionalnom značenju kinematografije (umetnost ili nauka pokretnih slika/fotografije). Kino-grafija implicira, dakle, pisanje oslobođeno „tiranije“ slike radi nje same: Crtica između kino i grafije, demonstrira performativnu igru smenjivanja, dislokacije ili prekida i ponovnog sastavljanja, bliskosti; ona ocrtava dualnost, razliku, ili (filmski) rez, koji biva maskiran gramatičkim premošćivanjem rečju – „to“ – („kinema-to-grafija“) i zahteva podelu označenog, naglašavajući, tako, proceduru pisanja kao oprostorenja i ekonomije koja ne dozvoljava da se dva entiteta zatvore u jedan jedinstveni pojam. Kino-grafija dekonstruiše kinematografiju. U Nikolićevom radu kino-grafija je na delu u vidu eksperimentalne video prakse, fokusirane na relacije između elemenata ispisivanja „preko“ okvira. Na taj način, logocentrični prostor renesansne, statične postavke okvira kao „prozora koji vodi u svet“ biva potisnut kretanjem i kontinuiranom razmenom značenja i bića u prostoru-vremenu kino-grafije.
Autorka teksta: Bojana Matejić
1Peter Brunette, David Wills, „Introduction“, Deconstruction and the Visual Art. Art, Media, Architecture, Cambridge University Press, 1994, 3.
2Laura R. Oswald, “Cinema-graphia: Eisenstein, Derrida, and the Sign of Cinema”, u Peter Brunette, David Wills, Deconstruction and the Visual Art. Art, Media, Architecture,
Cambridge University Press, 1994, 254-255.