POV
Galerija Manifesto, Sarajevo
16.12.2022. – 14.1. 2023.
POV nije samo point of view, niti je puki sinonim za viewpoint (gledište), standpoint (stajalište), ili framework (okvir). POV je sublimacija umjetničkih pogleda koji aktiviraju i nadražaju svaki drugi. On je hibrid onoga što nam je ideološki i konzumeristički pitko, filozofski izazovno i emotivno čas zahtjevo, čas blisko.
Izložba POV sa kojom se 16. decembra nakon renoviranja otvorila Galerija Manifesto u Sarajevu, predstavlja jedan presek savremene umetničke scene Bosne i Hercegovine. Manifesto se otvara iz organske potrebe za kolektivizmom, u tu svrhu kustoskinja izložbe Adna Muslija koristi se terminom POV, kao jednim sveokupnim markerom najmlađe generacije umetnika koji žive i rade pod utiskom virtuelne realnosti. Međutim, i pored toga POV služi kao pojam koji označava odnos umetnika naspram svoje umetnosti, kao i odnos publike prema izložbama i delima. U sklopu postavke nalaze se raznovrsna dela koja pripadaju umetnicima različitih generacija, ali povezana neuhvatljivim terminom savremenosti. Umetnici čiji se radovi nalaze na izložbi su Adnan Šopović, Umjetnička grupa ZVONO, Amina Ahmetagić, Aleksandar Saša Bukvić, Kemil Bekteši, Haris Gusinac, Gordana Anđelić Galić, Mila Panić, Saša Tatić i Bojan Stojčić. Kako u Sarajevu već dugo vremena nije postojao prostor koji će ujediniti i afirmisati savremenu umetničku scenu, otvaranjem Manifesto galerije, prva izložba stavila je pred sebe jedan ozbiljan zadatak da prikaže i mapira šta se dešavalo sa umetnošću u međuvremenu, ali i šta tek dolazi, kroz izlaganje radova afirmisanih umetnika, ali i onih koji za to ranije nisu imali prlike.
Kroz dinamičnu postavku, već na ulasku nas dočekuje prethodno spomenuta raznovrsnost. Komunikacija izložbe sa posetiocem je vrlo jasna i transparentna, gde i ljudi koji ne prepoznaju imena umetnika koji su izloženi, mogu jasno zaključiti svojevrsnu srž izložbe. Tema koja se provlači nije ni sam horizont tačke gledišta, ni perspektiva iz koje se posmatra, koliko je obelodanjivanje jedne potrebe da umetnost bude viđena i zastupljena. Sa tim u vidu, izložba je efektna od samog početka zbog selekcije umetnika koji zastupaju različite narative umetničke scene.
Dela koja se međusobno prožimaju kroz izložbu bave se različitim fenomenima, od poslednjih oproštaja, iskonskih vizuelnih impresija, svakodnevice savemenog čoveka, odnosa prema nasleđu i domu, feminizma, društvenih mreža, pa sve do geopolitike i ideologije. Preplitanje ovih brojnih narativa, na prvu loptu može se činiti preopterećujuće, ali imajući u vidu viši cilj, i samu svrhu izložbe, Adna Muslija uspeva da izbalansira ovaj pregršt tema, i da stvori jedno čitljivo mapiranje savremene umetničke scene i misli.
Radovi Mile Panić i Saše Tatić koji su postavljeni jedan nasuprot drugome u prostoru stvaraju sentimentalni dijalog o pogledu na dom i o nasleđu. Mila Panić izlaže instalaciju Polje jagoda, koja je postavljena nadomak jasnog pogleda posmatrača, tako da se u prostoru nalazi i dvogled koji omogućava temeljniji pregled rada. Delo čini polica na kojoj se sa donje strane nalazi mapa Brčko Distrikta, a sa gornje, tegla džema od jagoda ubranih na nekadašnjem minskom polju iz rodnog kraja Mile Panić. Time se umetnica poigrava, ne samo sa tačkom gledišta, što jeste noseći naziv izložbe, nego i sa nedostižnim potencijalom. Rad govori o jednoj vrlo realnoj nemogućnosti da se dođe do ubranih plodova nastalih usled nakaradnih uslova za život. Instalacija Polje jagoda, funkcioniše kao svojevrsna vizuelna poezija, sačinjena od lirskih elemenata kako ličnog, tako i kolektivnog iskustva, i zahteva od posmatrača da obrati pažnju na marginalna mesta i marginalizovane fenomene koji su već predugo skrajnuti od pogleda. Hestijino srce Saše Tatić je triprih forografija u kome umetnica uz svoje grudi drži komad glinene cigle koji podražava oblik srca. Hestija, kao boginja doma i porodice, ovde služi kao asocijacija posmatraču, da u neživi materijal (ciglu) uplete svu toplinu, čežnju i mekoću koja se vezuje za osećaj doma. Komunicirajući odsustvo celine koja čini kuću, time što izdvaja samo jedan od njegovih osnovnih gradivnih elemenata, ona naglašava njegovo fizičko odsustvo, ali snažno emotivno i metaforično prisustvo. Time odajući počast svojem nasleđu, ali i direktno ga vezujući za sebe. Umetnica koja naga drži Hestijino srce, tik ispred svoga, na jedan vizuelno transparentan način, integriše ga u sebe, time dom postaje direktan činilac njenog bića i identiteta.
Između ova dva rada, i u centralnom delu prostorije nalazi se GGM 20 Kemila Bektešija , koji se ipak na potpuno drugačiji način bavi pojmom nasleđa i identiteta. U svom novom radu, Bekteši se nadovezuje na svoje prethodno delo My Dad Loves Me So Much He Let Me Be An Artist, u pokušaju da uspostavi direktan dijalog sa svojim ocem i poslom koji obavlja radnička klasa. U ovom dijalogu, kontrastrira se više oprečnih elemenata, prevashodno ekonomsko procenjivanje uloženog rada u kapitalističkom sistemu, vrednovanje proizvoda, i na kraju prisutnost i odsutnost umetničke intervencije. Kako je otac Kemila Bektešija po zanimanju pekar, on uzima jedan od alata iz njegove radionice i prevodi ga u galerijski kontekst, industrijski mikser sada postaje mašina za crtanje. Rezultati ovog rada, zapravo predstavljaju prve mehaničke crteže u Bosni i Hercegovini, oni su cirkularni i apstraktni, međutim, iako se mašina kreće na isti način svaki put kada se upali, ctreži su iznenađujuće različiti. Radovi zavise od toga koliko je dugo upaljen mikser i kako je olovka na njemu pozicionirana, time opet zahtevajući direktnu intervenciju i odluku umetnika. GGM 20 predstavlja jedno iskreno svedočanstvo o ljubavi između oca i sina, i napornom radu jedne generacije, koja postavlja temelj za narednu da ubira plodove. Međutim, vredno je sagledati ovaj rad i u širem kontekstu, van lične priče umetnika. Važno je zabeležiti da delo nastaje istovremeno sa novonastalom pomamom za AI umetnošću, koja izaziva vrlo različita mišljenja. Sa ovim, GGM 20 pravi jedan važan iskorak i postavlja relevantna pitanja o umetničkoj intervenciji danas.
Poslednji rad sa postavke POV izložbe nalazi se u zasebnoj prostoriji galerije i zahteva spuštanje u podrum. U gornje prostorije galerije širi se dim i ambijentalno crveno svetlo, koje posetioca pozivaju na svojevrsno hodočašće do Platonove pećine. Rad Bojana Stojčića Pećina je prostorna instalacija koja svojom svedenošću, ali i efektnošću od posmatrača zahteva aktivnu kontemplaciju. Rad zapravo počinje pre nego što je uopšte saglediv, time što putu do njega, podražava put do pećine iz romana Žozea Saramagoa koja je poslužila kao prvobitna inspiracija za ovo delo. Neonski natpis na kome se čita Viva la Transicion, u sobi ispunjenoj dimom, prikazuje savremene senke Platonove pećine. U nemogućnosti da sklonimo pogled, ova satirična izjava polako se kristališe kao jedan simbol našeg vremena. Umesto senke, tu su blješteća svetla i reklame, sa ispraznim, ali uverljivim parolama koje ne možemo da prestanemo da gledamo. Time smo ostavljeni sa pitanjem koje kustoskinja izložbe, Adna Muslija, jasno postavlja u katalogu: drži li nas tranzicija okovanima, ili smo kolektivno preplašeni izlaska iz pećine?
Izložba POV i otvaranje prostora kao što je Manifesto, predstavlja jednu prekretnicu na Sarajevskoj savremenoj umetničkoj sceni. Kao i jedan jasan iskaz mlađe generacije da ukoliko ne mogu dobiti podršku, sami će je stvoriti. Ovo ilustruje i činjenica da je renoviranje galerije finansirano putem kraudfanding kampanje, od strane pojedinaca koji su prepoznali važnost ovakvog prostora. Kustoskinja izložbe Adna Muslija vešto barata kako prostorom, tako i narativom izložbe, prepoznajući važne fenomene, kao i čiji umetnički doprinos treba izdvojiti, ali i kome pružiti podršku u ovoj instituciji u nastajanju. Kroz izložbu POV mi kao posetioci stavljeni smo u ulogu aktivnog posmatrača, zahtev je jednostavan. Da li možemo prepoznati našu ulogu u svemu ovome, i da li smo spremni da iz posmatranja pređemo u aktivno delanje?
*Izložbu fotografisala: Ajla Salkić