Simona Ognjanović, Miloš Zec, Sima Kokotović
Bez Naziva*


2014

Među mnogim paradoksima koji definišu beogradsku scenu vizuelnih umetnosti moglo bi se reći da najupadljiviji leži u sledećem: umetnička produkcija, mada u celosti određena brojnim poteškoćama, pre svih finansijskim a potom i nekim temeljnim sistemskim disfunkcionalnostima, uprkos svemu i dalje opstaje i živi. Sudeći po broju izložbenih postavki u najznačajnijim privatnim, nezavisnim ili oficijelnim gradskim galerijskim prostorima, ali i po broju svršenih studenata umetničkih akademija, aktivnosti na beogradskoj sceni ipak ne manjka. Međutim, očigledno je da se umetnički život odvija u jednom ne sasvim neproblematičnom okviru.

Naime, od gotovo svih aktera scene mogu se često čuti slični iskazi koji se mahom odnose na već pomenutu finansijsku oskudicu u kojoj se realizuje galerijski život kao i na preovlađujuću društvenu nezainteresovanost za izlagačku delatnost. Vrlo se često susrećemo sa tvrdnjom da u Srbiji ne postoji umetnički sistem. U relativno sličnom tonu pojedini teoretičari su pokušavali da artikulišu dominante koje su markirale srpski umetnički prostor tokom devedesetih godina, ističući da zapravo o njemu ne možemo ni govoriti kao o sceni, budući da je za njeno konstituisanje potreban upravo umetnički sistem (razvijena mreža institucija za reprezentaciju i kritičku valorizaciju umetnosti) koji je u tom periodu u celosti izostajao. Danas, kada se ponovo govori o nepostojanju umetničkog sistema vrlo često ostaje nejasno da li svi pod tom sintagmom podrazumevaju isto. Najčešće se naglašava nedostatak razvijenih, organizovanih i umreženih, kako se shvata, nosećih sistemskih institucija. Sveprisutan je i kolektivni lament nad izostankom strateškog promišljanja kulturne politike, i isticanje nepostojanja umetničkog tržišta i jakih privatnih galerija. U razgovoru sa velikim brojem aktera na sceni pitanje smisla daljeg bavljenja umetnošću u Srbiji figurira kao dominantno, budući da ne postoji publika (izložbe posećuju rodbina i prijatelji umetnika, i uža stručna javnost), zatim javno mnjenje koje se interesuje za lokalnu scenu, kao ni likovna kritika i sama kritička misao. Naravno, sve je ispraćeno neizostavnim narativom o nefunkcionisanju nosećih muzejskih prostora. Zbog svega navedenog, kao mogući izlaz neretko se pominje odlazak u „razvijene“ evropske centre umetnosti i kulture.

Ipak, vrlo retko će se čuti da se institucionalni okvir umetničkog delovanja drastično promenio tokom poslednjih decenija i da država više nema ni interes ni ekonomsku moć da ulaže znatnija sredstva u kulturu/umetnost, te da se shodno tome treba reorganizovati iznutra i možda redefinisati koncept, status i funkciju umetnosti u društvu i javnom i političkom životu. Čini se kao da se i dalje očekuje ili makar samo priželjkuje moćni sistem zasnovan na izdašnim donacijama i budžetima a koji bi predstavljao potporu umetnicima i umetničkom sistemu u celini. Takođe, nekritičkim isticanjem internacionalnog (evropskog) okvira koji se prepoznaje kao priželjkivani regulisani prostor za profesionalni rad, vrši se zapravo svojevrsna provincijalizacija scene iznutra i izostaje svako ozbiljnije ispitivanje izuzetno problematičnog odnosa između centra i periferije u hegemonističkom svetu zapadne umetnosti. Ono što možda najviše izostaje, a na tome se verovatno i temelji jedan od najprisutnijih paradoksa naznačen na početku teksta, jeste da umetničko delovanje, odnosno same umetničke prakse (uz naravno pojedine izuzetke) ne reflektuju zatečeno stanje već, ignorišući okvir u kojem nastaju, neposredno reprodukuju, kako akteri scene i sami ističu, jedan disfunkcionalni, u široj javnosti nedovoljno vidljiv i neefikasni (ne)sistem. Kao mogući modalitet otpora, reagovanja i makar kao pokušaj promene okvira i strategije delovanja, na beogradskoj sceni poslednjih godina pojavljuju se različiti oblici svojevrsnog samoorganizovanja. jedan od njih predstavlja i projekat grupe umetnika organizovanih oko Umetničkog prostora U10.

Ovaj prostor je počeo sa radom 2012. i trenutno ulazi u drugu godinu svojih redovnih aktivnosti. Umetnici okupljeni oko U10, u svojoj inicijalnoj, formativnoj fazi, prepoznali su se i udružili pre svega po generacijskoj liniji, ali i kao grupa koja je želela da odmah po završetku osnovnih studija postane vidljiva i prisutna na sceni. Ne pronalazeći adekvatan način afirmacije svojih umetničkih koncepata i ideja, odlučili su da se izbore za sopstveni, autonomni prostor odstupajući tako od ustaljenih načina promocije savremene umetničke produkcije. U pitanju je nezavisno umetničko udruženje organizovano oko zajedničkog prostora koje ne funkcioniše na principima ekspoloatacije i logike kulturne industrije. Svojim angažmanom omogućava socijalizaciju tek formiranih profesionalaca, odnosno njihovo aktivno uključivanje u umetničku produkciju obezbeđujući im prostor za izlaganje, javna vođenja i razgovore i pružajući im kustosku i produkcijsku pomoć. U fokusu izlagačkog programa, ali i u ulozi organizatora i selektora su umetnici za koje možemo reći da su „novi u polju“ (M. Ćirić). Svojim pristupom pomažu formiranje jednog drugačijeg modela konstruktivnog delovanja, sa potencijalom da uključe, animiraju, motivišu, okupe i usmere kolege na suočavanje i rešavanje određenih problema scene. Njihov model, osoben po neformalnom pristupu u radu, krajnje jednostavnom, feksibilnom i ličnom, lišenog krutosti i birokratije, menja uobičajenu sliku o izlagačkim institucijama.

Na taj način, aktivnost grupe U10 mogla bi da se nadalje formuliše kao generisanje jednog specifičnog prostora čije koordinate izlaze van ravni ocrtane vektorima dominantnih izlagačkih praksi beogradske scene, postepeno utvrđujući platformu za kritičko promišljanje uslovljenosti koje definišu disfunkcionalnost ovdašnjeg (ne)sistema. Na samoj grupi je da pokuša da nešto jasnije profiliše svoj program i izlagačku politiku, kako bi i na taj način artikulisali i utvrdili svoj umetnički stav.

*Tekst predstavlja deo tekućeg kustoskog projekta koji sa U10 vodi autorski tim Simona Ognjanović, Miloš Zec, Sima Kokotović i Rade Pantić.

Autori

Nakon završenih dugogodišnjih studija istorije umetnosti odlučili da se posvete ispitivanju fenomena umetnosti u kontekstu društvenih relacija koje definišu njihovu stvarnost. Nameravaju to i dalje da čine.